تعریف کلیه

به صورت طبیعی، انسان دارای دو کلیه می‌باشد. اجزای دیگر مجاری ادراری عبارتند از: دوحالب (لوله‌هایی که هر کلیه را به مثانه متصل می‌کنند)، مثانه (یک کیسه عضلانی قابل اتساع است که ادرار را تا زمان تخلیه شدن در بدن نگه می‌دارد) و پیش‌آبراه (لوله‌ای که مثانه را به خارج از بدن هدایت می‌کند). هر کلیه به صورت مداوم، ادرار تولید می‌کند که پس از تولید از طریق حالب وارد مثانه می‌شود. از طریق مثانه، ادرار از طریق پیش‌آبراه وارد آلت تناسلی مرد و زن (فرج) می‌شود. به صورت معمول ادرار بدون باکتری‌ها و سایر ارگانیسم‌‌های عفونی می‌باشد.
کلیه.jpg

کلیه‌ها، اعضای لوبیایی شکل می‌باشند. هر کلیه حدود 12 سانتی متر طول و حدود 150 گرم وزن دارد. کلیه‌ها در کنار ستون فقرات درست در پایین حفره شکمی قرار دارند. هر کلیه خون خود را از یک شریان که شاخه‌ای از آئورت می‌باشد وشریان کلیوی (Renal artery) نامیده می‌شود، دریافت می‌کند. شریان کلیوی به شاخه‌های کوچک و کوچکتر تقسیم می‌شود که کوچکترین شاخه‌های آن آرتریول‌ها یا شریانچه‌ها می‌باشند. از شریانچه‌ها خون وارد گلومرول‌ها می‌شود که کلافی از مویرگ‌ها می‌باشند. خون از طریق یک شریانچه دیگر از گلومرول خارج می‌شود که به یک ورید کوچک متصل می‌شود. این ورید‌های کوچک به هم متصل شده و در انتها یک ورید کلیوی بزرگ ایجاد می‌کنند که خون را از کلیه خارج می‌کند.

تصویر-کلیه-(1).png

نفرون‌ها واحد‌های میکروسکوپی می‌باشند که خون را فیلتر کرده و ادرار را تولید می‌کنند. هر کلیه در حدود یک میلیون نفرون دارد. هرنفرون دارای یک گلومرول می‌باشد که با یک ساختار کاسه‌ای شکل و دارای دیواره نازک (کپسول بومن Bowman) احاطه شده است. همچنین در نفرون یک لوله ریز (توبول) وجود دارد که مایع (که ادرار نام گرفته است) را از فضای زیر کپسول بومن (فضای بومن) خارج می‌کند. قسمت سوم نفرون، یک مجاری جمع کننده می‌باشد که ادرار را از توبول خارج می‌کند. هر توبول دارای سه قسمت مرتبط می‌باشد: توبول پیچیده نزدیک، حلقه هنله (loop of Henle) و توبول پیچیده دور.

کلیه-نفرون-ها-(1).jpg

کلیه‌ها از یک قسمت خارجی (قشر cortex) و یک قسمت داخلی (مدولا medulla) تشکیل شده‌اند. تمام گلومرول‌ها در قشر کلیه قرار دارند در صورتی که توبول‌ها در هر دو قسمت قشر و مدولا قرار گرفته‌اند. مجاری جمع کننده تمام نفرون‌ها در یک ساختمان فنجانی شکل (کالیکس calix) جمع می‌شوند. هر کلیه دارای چند کالیکس می‌باشد که تمام آنها به یک قسمت منفرد (لگنچه کلیوی renal pelvis ) متصل می‌گردند. ادرار از لگنچه کلیوی وارد حالب می‌گردد.


تعریف کلیه

عملکرد کلیه

تمام کارهایی که توسط دو کلیه انجام می‌شوند به صورت طبیعی می‌تواند توسط یک کلیه سالم نیز انجام گردد. بعضی افراد به صورت طبیعی با یک کلیه به دنیا آمده‌اند و بعضی افراد یک کلیه خود را جهت انجام پیوند کلیه به بیماران اهدا می‌کنند. در بعضی موارد نیز یک کلیه به وسیله بیماری یا جراحت‌ها به شدت آسیب می‌بیند.
عملکرد اولیه کلیه‌ها، حفظ تعادل صحیح آب و مواد معدنی (که شامل الکترولیت‌ها هم می‌باشند) در بدن می‌باشد. عملکرد دیگر آن پاکسازی و ترشح مواد زاید ناشی از غذا‌ها، داروها و سم‌ها می‌باشد. کلیه همچنین فشارخون را تنظیم کرده و بعضی از انواع هورمون‌ها را ترشح می‌کند.
 
تعادل آب و الکترولیت
انسان برای ادامه حیات به طور مرتب آب مصرف می‌کند. آب بیشتری توسط سوخت وساز غذا (متابولیسم) نیز ایجاد می‌گردد. اگر آبی که وارد بدن می‌شود با میزان آبی که از بدن خارج می‌شود متعادل نباشد، آب سریعاً در بدن جمع شده و شخص بیمار شده و ممکن است بمیرد. آب زیاد، الکترولیت‌های بدن را رقیق می‌کند در صورتی که محدودیت آب آنها را غلیظ می‌کند. الکترولیت‌های بدن حتماً باید در مقادیر خیلی دقیقی تنظیم باشند.
کلیه‌ها وظیفه تنظیم آب و الکترولیت‌ها را دارند.
خون با فشار بالایی وارد گلومرول‌ها می‌شود. بیشتر بخش مایع خون از طریق منافذ کوچک موجود در گلومرول‌ها فیلتر می‌شوند و گلبول‌های خون و اکثر مولکول‌های بزرگ مثل پروتئین‌ها در پشت این منافذ باقی می‌مانند. مایع فیلتر شده و شفاف وارد فضای بومن شده و از طریق کپسول بومن وارد توبول‌ها می‌شود. در بالغین سالم حدود 180 لیتر مایع در هر روز از طریق توبول‌های کلیه فیلتر می‌شود. تقریباً تمام این مایع (و الکترولیتهایی که در آن وجود دارند) به وسیله کلیه‌ها بازجذب می‌شود. فقط در حدود 1.5 تا 2 درصد این مایع به صورت ادرار دفع می‌شود. برای اینکه این بازجذب صورت بگیرد، بخش‌های مختلف نفرون به طور فعال الکترولیت‌های مختلفی را ترشح و بازجذب می‌کنند که باعث جذب آب همراه با آنها می‌شود و سایر قسمت‌های نفرون نیز نفوذپذیری خود را به آب تغییر می‌دهند و اجازه می‌دهند آب بیشتر یا کمتری جذب شود. جزئیات این فرایندها کمی پیچیده می‌باشد.
در قسمت اول توبول (توبول پیچیده نزدیک) اکثر آب، سدیم، گلوکز و سایر مواد فیلتر شده بازجذب می‌شوند و در نهایت وارد خون می‌شوند. در قسمت بعدی توبول (حلقه هنله) سدیم، پتاسیم و کلر به سمت بیرون پمپ می‌شوند. بنابراین مایع باقی مانده بسیار رقیق می‌باشد. این مایع رقیق وارد قسمت بعدی لوله (توبول جمع کننده دور) می‌گردد که اکثر سدیم آن جذب شده و در برابر آن پتاسیم و اسید خارج می‌شوند.

کلیه-کورتکس.jpg

تصفیه و دفع
وقتی که غذا در داخل بدن متابولیزه می‌شود، مواد دفعی ایجاد می‌گردند که باید از بدن دفع شوند. یکی از اصلی ترین این مواد، اوره می‌باشد که ناشی از متابولیسم پروتئین می‌باشد. اوره از طریق گلومرول فیلتر می‌شود ودر توبول‌ها بازجذب نمی‌شود و وارد ادرار می‌شود.
سایر مواد زاید مثل اسیدها و بسیاری از سموم و داروها به صورت فعال به وسیله سلول‌های توبول به داخل ادرار ترشح می‌شوند (و به ادرار بوی مخصوص می‌دهند).
 
تنظیم فشار خون
یک عملکرد دیگر کلیه‌ها کمک به تنظیم فشار خون با دفع سدیم اضافی بدن می‌باشد. اگر سدیم خیلی کمی دفع شود، فشار خون افزایش می‌یابد. کلیه‌ها به وسیله تولید یک آنزیم به نام رنین (Renin) نیز به تنظیم فشار خون کمک می‌کنند. وقتی فشار خون به پایین‌تر از مقادیر معمول کاهش یابد، کلیه‌ها رنین را ترشح می‌کنند و از این طریق باعث فعال شدن سیستم رنین- آنژیوتنسین- آلدوسترون می‌شوند که فشار خون را افزایش می‌دهد. کلیه‌ها همچنین اوروتنسین (urotensin) را تولید می‌کنند که باعث می‌شود عروق خونی منقبض شده و فشار خون افزایش یابد. افراد دچار نارسایی کلیه توانایی کمی برای تنظیم فشار خون دارند وتمایل دارند دارای فشار خون بالایی باشند.

ترشح هورمون‌ها
از طریق ترشح هورمون‌ها کلیه‌ها عملکرد‌های مهمی مانند کنترل تولید گلبول‌های قرمز و رشد و نگهداری استخوان‌ها را تنظیم می‌کنند.
کلیه‌ها هورمونی به نام اریتروپوئیتین (erythropoietin) ترشح می‌کنند که باعث تحریک تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان می‌شوند. مغز استخوان سپس گلبول‌های قرمز را به داخل جریان خون آزاد می‌کنند.
رشد و نگهداری استخوان‌های سالم یک فرایند پیچیده می‌باشد که به چند عضو مختلف که یکی از آنها کلیه است، احتیاج دارد. کلیه‌ها به تنظیم سطوح کلسیم و فسفر که مواد معدنی اصلی در سلامت استخوان هستند، کمک می‌کنند. آنها شکل غیرفعال ویتامینD را که در پوست تولید شده و در بسیاری از غذا‌ها وجود دارد را به شکل فعال(کلسی تریولCalcitriol ) تبدیل می‌کند که مانند که مانند یک هورمون جذب کلسیم و فسفر را از روده کوچک تحریک می‌کند.
حالب‌ها
حالب‌ها لوله‌های عضلانی (به طول حدود 40 سانتی متر) می‌باشند که در قسمت بالایی به کلیه‌ها و در پایین به مثانه متصل هستند.
ادرار از کلیه‌ها به وسیله حالب‌ها وارد مثانه می‌شود، اما جریان ادرار در آنها به صورت غیر فعال نیست، حالب‌ها ادرار را به وسیله امواج انقباضی در یک فشار پایین به سمت مثانه فشار می‌دهند. در مثانه، هر حالب از طریق یک دریچه در دیواره مثانه وارد آن می‌شود که این دریچه در هنگام انقباض مثانه بسته شده و مانع برگشت ادرار به حالب می‌شود (رفلاکس).

مثانه
مثانه یک کیسه عضلانی قابل ارتجاع می‌باشد. ادراری که ا زطریق حالب وارد مثانه می‌شود در آن جمع می‌شود. وقتی مثانه پر می‌شود، سیگنال‌های عصبی به مغز منتقل می‌شوند تا احساس نیاز به ادرار کردن را ایجاد کنند.
هنگامی که شخص ادرار می‌کند، اسفنکتر ادراری که در محل خروجی مثانه (محل اتصال مثانه و پیش آبراه) قرار دارد، باز می‌شود تا ادرار از آن خارج شود. به طور همزمان دیواره مثانه به طور خودکار منقبض می‌شود و باعث ایجاد فشار برای تخلیه ادرار می‌شود، سفت کردن ارادی عضلات دیواره شکم به افزایش فشار در مثانه کمک می‌کند. انتهای حالب در دیواره مثانه در هنگام انقباض مثانه به طور مستقیمی بسته می‌شود و باعث جلوگیری از ورود ادرار به حالب می‌شود.
مثانه.jpg

 
پیش‌آبراه
پیش‌آبراه لوله‌ای می‌باشد که ادرار را از بدن خارج می‌کند. در مردان در حدود 20 سانتی متر طول دارد و در نوک آلت تناسلی پایان می‌یابد. در زنان در حدود 4 سانتی متر می‌باشد و در فرج (vulva)  پایان می‌پذیرد.

 
عملکرد کلیه

اثرات افزایش سن بر روی مجاری ادراری

با افزایش سن، یک کاهش مداوم و آهسته در وزن کلیه‌ها ایجاد می‌شود. بعد از 30 تا 40 سالگی، حدود 3/2 افراد دچار کاهش سرعت تصفیه خون توسط کلیه‌ها می‌شوند.
با افزایش سن، شریان‌هایی که وارد کلیه می‌شوند تنگ تر می‌شوند. به این دلیل خون کافی وارد کلیه‌ها نشده و اندازه کلیه کاهش می‌یابد. همچنین دیواره شریان‌های کوچک که وارد گلومرول‌ها می‌شوند ضخیم شده و عملکرد  گلومرول‌های باقیمانده کاهش می‌یابد. در نتیجه توانایی نفرون‌ها برای ترشح مواد دفعی و دار‌وها کاهش می‌یابد. اما برخلاف این تغییرات، عملکرد کلیه برای دفع احتیاجات بدن کفایت می‌کند، اما کلیه‌ها در حداکثر ظرفیت خود کار کرده و دارای عملکرد ذخیره‌ای کمی می‌باشند و بنابراین هر آسیب کوچکی به کلیه‌ها منجر به از دست رفتن عملکرد آنها می‌شود.
حالب‌ها با افزایش سن دچار تغییر نمی‌شوند اما مثانه و پیش آبراه دچار تغییراتی می‌گردند. حداکثر میزان ادراری که می‌تواند در مثانه بماند کاهش پیدا می‌کند. توانایی شخص نیز برای به تاخیر انداختن ادرار کم می‌شود. سرعت جریان ادرار از مثانه و پیش آبراه کاهش می‌یابد.
در زنان پیش آبراه کوتاه تر شده و لایه پوششی آن نازک می‌شود. این تغییرات در پیش آبراه توانایی اسفنکتر ادراری برای محکم بسته شدن را کاهش می‌‌دهد و خطر بی اختیاری ادرار افزایش می‌یابد. به نظر می‌رسد که کاهش هورمون استروژن در قاعدگی باعث ایجاد این حالت می‌شود.